Cipio Hanes Stondinau Llaeth ardal Clonc– hoffem eich help

Cyhoeddwyd erthygl yn rhifyn mis Mawrth Papur Bro Clonc gan Anthony Rees yn holi an luniau stondinau llaeth Sir Gaerfyrddin.

Beth am fynd ati i helpu, ac ychwanegu eich lluniau, hen a newydd ynghyd ag atgofion, i’r blog byw hwn drwy wasgu [Ychwanegu Diweddariad] isod?

Rydw i ar genhadaeth i ddarganfod y ffotograffau, straeon heb eu hadrodd ac atgofion am stondinau llaeth Sir Gaerfyrddin, ac mae angen eich help chi i gadw’r etifeddiaeth am byth cyn iddynt gael eu colli i gof byw.

Nid oes yr un sir arall yng Nghymru wedi gwneud hyn ac felly mae hwn yn gyfle i gyfrannu rhywbeth gwerthfawr i genedlaethau’r dyfodol, a allai fod yn  meddwl tybed beth oedd y pentyrrau hynny o gerrig ar ochr y ffordd yn cael eu defnyddio!   Mewn gwirionedd, ein pyramidiau ein hunain neu Angkor Wat.  Adeiladwyd gan ein cyndeidiau, ac sydd bellach wedi gordyfu ac mewn pydredd.

Tan ddiwedd y 1970au, bob bore roedd lorïau o’r Bwrdd Marchnata Llaeth yn arfer casglu siams llaeth wedi’u llenwi o’r stondinau, fel arfer ar ddiwedd lonydd fferm.  Yn 1974 roedd 1700 o ffermydd llaeth yn Sir Gaerfyrddin ac felly rydw i’n tybio y byddai nifer bron yn gyfartal o stondinau llaeth.  Erbyn hyn mae llai na 500 o ffermydd llaeth.

Fodd bynnag, ers cyflwyno casgliadau llaeth swmpcmae’r stondinau hyn wedi gorwedd yn segur ac mae llawer ohonynt wedi’u dileu.  Mae’r rhai sy’n aros yn aml yn ddigariad, yn pydru ac yn gordyfu ar ddiwedd lonydd ffermydd ledled y sir; maen nhw’n ein hatgoffa o orffennol amaethyddol cyfoethog, ac rwy’n teimlo eu bod yn werth eu cofnodi cyn ei bod hi’n rhy hwyr.

Y tro nesaf y byddwch yn gyrru drwy gefn gwlad Sir Gaerfyrddin, byddwch yn awr yn sylwi ar y stondinau llaeth hyn sydd ers blynyddoedd wedi bod yn cuddio.

Mae pob stondin laeth yn adrodd stori ddynol am arloesi a gwaith caled.  Y stondinau yw arwyr di-glod diwydiant llaeth Sir Gaerfyrddin.  Roedden nhw’n gyswllt diymhongar ond hanfodol rhwng y ffermydd a’r MMB, hebddyn nhw fel cerrig camu llythrennol, ni fyddai ffermwyr wedi gallu cael eu llaeth i’r farchnad ac felly heb gynhyrchu incwm.

Trwy dynnu lluniau a dogfennu hanes y stondinau hyn gallwn sicrhau y gall cenedlaethau’r dyfodolgysylltu ag esblygiad y diwydiant llaeth yng sir Nghaerfyrddin. ac yn wir ein cymdeithas amaethyddol gyffredin.

Y Prosiect

Mewn cydweithrediad â chlybiau Ffermwyr Ifanc Sir Gaerfyrddin, rydym yn tynnu lluniau ac yn mapio’r holl stondinau llaeth sydd wedi goroesi yny sir cyn ei bod hi’n rhy hwyr ac maen nhw’n cael eu colli am byth.   Bydd y prosiect hwn yn rhedeg trwy gydol gwanwyn 2024.

Er bod y ffermwyr ifanc yn mapio ac yn tynnu lluniau o stondinau llaeth sydd wedi goroesi, byddwn wrth fy modd â’ch help mewn un neu fwyo’r tair ffordd ganlynol:

Rhannwch eich lluniau:

Gallwch gloddio i mewn i’r albymau lluniau llychlyd hynny i weld a oes gennych unrhyw luniau anghofiedig o stondinau llaeth.  Byddai cael ein defnyddio gyda churns neu lorïau yn wych, ond hyd yn oed os yw’r stondin laeth yn llechu yn y cefndir byddem wrth ein bodd yn eu hychwanegu at y casgliad Cenedlaethol.   Yn yr un modd os oes gennych unrhyw hen ffilm ffilm – byddai hynny’n arteffact prin iawn a phwysig iawn.

Mae Ysgol Gelf Caerfyrddin wedi cynnig cymorth gyda rhan ffotograffiaeth y prosiect.

Rhannu eich atgofion:

Byddem wrth ein bodd yn clywed straeon ffermwyr, gyrwyr lorïau, neu weithwyr llaeth a allai gyfrannu at ein dealltwriaeth o dapestri diwylliant stondin laeth Sir Gaerfyrddin.

Efallai eich bod chi, neu os oes gennych ffrindiau neu deulu a oedd/yn ffermwyr llaeth yn Sir Gaerfyrddin ac sy’n cofio’r stondinau llaeth yn caeleu defnyddio.  Neu efallai eich bod yn adnabod rhywun a arferai weithio i’r Bwrdd Marchnata Llaeth yrru’r lorïau a chasglu’r corddi llaeth. Anogwch nhw i siarad â mi fel y gallant rannu eu hanesion sy’n haeddu chwyddwydr!

Mae gan bawb rydyn ni’n siarad â nhw am y stondinau llaeth straeon a hanesion amdanynt, byddem wrth ein bodd yn clywed eich un chi.

Cyfrannwch unrhyw arteffactau: Os oesgennych unrhyw stondin laeth neu ddogfennau, llythyrau, datganiadau, labeli corddi llaeth ac ati, byddent i gyd yn cael eu derbyn yn ddiolchgar i’r casgliad.

Mae Archifau Sir Gaerfyrddin wedi bod yn wych ac wedi datgelu cofrestr anghofiedig o lacio stondinau llaeth sy’n cofnodi’r blynyddol taliadau a wnaethrhai ffermwyr i’r Cyngor gael stondin ar y prifffyrdd.   Heb y prosiect hwn, byddai’r gofrestr hon wedi aros heb ei darganfod.

Beth fyddwn ni’n ei wneud â nhw?

Byddwn yn eu cadw’n ddiogel wrth gwrs, a byddant yn cael eu rhoi i Archifdy Sir Gaerfyrddin, Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac Amgueddfa Genedlaethol Cymru.

Byddant yn cael eu cadw ar gyfer y dyfodol.

Byddwn yn digideiddio’r lluniau / ffilmiau / arteffactau a gellir dychwelyd y gwreiddiol atoch.

Byddwn hefyd yn llwytho’r ffotograffau (hen a newydd) i Gasgliad y Werin Cymru a bydd recordiadau llais yn cael eu harchifo gan ArchifSgrin a Sain Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

Felly, os gwelwch yn dda ymuno â mi ar y daith hon. Mae pob ffotograff a chof yn ddarn o’r pos. Diolch am helpu i ddod â rhan fach o hanes diwydiant llaeth Sir Gaerfyrddin yn fyw!

Sut i gyfrannu:

• Anfonwch e-bost ataf yn milkstands@proton.me gyda’ch straeon a’ch lluniau.

• Ffoniwch fi, Anthony Rees ar 07802 435677 os hoffech fwy o wybodaeth neu i rannu stori.

• Gollwng lluniau a deunyddiau ffisegol gydag aelodau o’ch clwb ffermwyr ifanc lleol neu Swyddfa Ffermwyr Ifanc Sir Gaerfyrddin yng Nghaerfyrddin, neu anfonwch neges ataf a byddwn yn hapus iawni gasglu.

• Cysylltwch â ni ar y cyfryngau cymdeithasol gyda#milkstandssirgar