gan
Gwenllian Carr
Eleni, a hithau’n Eisteddfod Genedlaethol go wahanol, mae Tony Thomas, Swyddog Technegol a chrefftwr yr Eisteddfod wedi cael her wahanol iawn, – i greu Cadair a Choron Eisteddfod AmGen, a hynny o weithdy’r Eisteddfod yn Llanybydder.
Fel arfer, mae Tony yn gweithio ar brosiectau enfawr fel y llythrennau eiconig sy’n sillafu’r gair ‘Eisteddfod’ neu’r pyrth haearn hardd sydd i’w gweld ar gyrion y Maes.
Nid ar chwarae bach mae creu Cadair a Choron ar gyfer yr Eisteddfod Genedlaethol. Fe arfer, mae crefftwr neu grefftwraig yn cael misoedd i feddwl am gynllun a bron i flwyddyn wedyn i greu Cadair neu Goron. Eleni, mae Tony’n gyfrifol am greu dwy brif wobr y Brifwyl, a hynny mewn ychydig wythnosau. Ond, ‘dyw Tony erioed wedi gwrthod her, ac mae wedi bod wrthi’n brysur yn y gweithdy yn creu cynllun ac yna’n adeiladu prototeip cyn cychwyn ar y gwobrau go iawn.
Mae’n defnyddio pren onnen ar gyfer y Gadair, sy’n cael ei noddi gan gwmni J&E Woodworks Ltd, Llanbedr Pont Steffan. “Ro’n i am i’r Gadair gael ei chreu allan o bren golau,” meddai. “Mae’n bren cryf iawn ac yn hyblyg hefyd, ac yn berffaith ar gyfer creu Cadair Eisteddfod. Ry’n ni wedi bod yn lwcus hefyd i gael y pren yn lleol, ac mae’n braf meddwl bod y Gadair yn cael ei chreu o fewn ychydig filltiroedd i le syrthiodd y coed ychydig flynyddoedd yn ôl.”
Ac mae cynllun y Gadair yn drawiadol iawn hefyd. “Ges i fy ysbrydoli gan Gerrig yr Orsedd wrth feddwl am y cynllun ar gyfer y Gadair. Mae llafnau o bren yn codi o amgylch y sedd, yn union fel Cylch yr Orsedd ar Faes yr Eisteddfod. Ro’n i’n meddwl y byddai hyn yn gweddu ar gyfer Cadair, gan y bydd hi’n cael ei chyflwyno mewn seremoni orseddol, os cawn ni deilyngdod, wrth gwrs.
“Mae elfen arall i’r cynllun hefyd, gyda’r Cerrig hefyd yn cynrychioli llaw, a honno’n cofleidio’r enillydd, wrth iddo fo neu hi gael ei urddo gan yr Archdderwydd, gyda’r syniad o ofalu am ein traddodiadau a’n diwylliant ni’n rhedeg drwy’r cynllun.”
Gan mai Tony sy’n gyfrifol am greu’r Gadair a’r Goron eleni, am y tro cyntaf, mae cysylltiad pendant rhwng y ddwy wobr. Dywed, “Ro’n i’n teimlo y byddai’n beth braf i’r ddwy wobr berthyn i’w gilydd, gan fod eleni’n Eisteddfod wahanol, a chan fod y ddwy wobr yn cael eu creu gan yr un person. Yn debyg i’r Gadair, mae’r syniad o Gerrig yr Orsedd i’w weld ar y Goron hefyd, ac eto, mae’r cysyniad o’r llaw yn gafael o amgylch yr enillydd i’w weld yn glir yma. Mae’r cynllun yn syml ac yn effeithiol, a phopeth yn cael ei wneud â llaw.”
Mahogani yw’r prif bren yn y Goron, gydag elfennau wedi’u creu o dderw Cymreig, ac yn ôl Tony, mae creu’r Goron wedi bod yn waith manwl a gofalus iawn. “Mae’r Goron wedi cael ei chreu gyda llaw, ac mae’n braf weithio cael dychwelyd at y ffordd draddodiadol o weithio, a ninnau’n defnyddio cymaint o beiriannau ar gyfer popeth heddiw.
“Mae’n dipyn o her i greu Coron allan o bren. Wrth weithio gyda metel, mae rhywun yn gallu’i ail-siapio fe os yw rhywbeth yn mynd o chwith, ond mae’n rhaid i bopeth fod yn iawn y tro cyntaf wrth weithio gyda phren, neu mae’n rhaid dechrau eto. A does dim sgriwiau na hoelion yn agos at y Gadair na’r Goron. Mae popeth yn ffitio gyda’i gilydd yn union fel y dylai fod.”
Ac er mai Tony sy’n gyfrifol am y cynllun ac am arwain ar y gwaith o greu’r Gadair a’r Goron, mae ganddo hen gyfaill yn dod i mewn i’r gweithdy i’w helpu. Mae Nicholas Williams, un arall o ‘Hogia’r Maes’ yn gweithio gyda Tony ar y prosiect, a’r ddau wrthi’n brysur ar hyn o bryd yn cwblhau un o’r prosiectau mwyaf cywrain a manwl iddyn nhw weithio arno fo erioed.