Fel y gwyddoch, o bosib, yn gynharach eleni gofynnodd Gwasanaethau Eiddo’r Eglwys yng Nghymru i Fenter Silian gymryd prydles ar yr hen eglwys. Daeth hyn yn ddirybudd gan nad oeddet wedi disgwyl arwyddo prydles cyn sicrhau unrhyw gyllid i adnewyddu’r adeilad, ond roeddent am geisio gwneud iddo weithio, oherwydd fe’i hysbyswyd gan yr Eglwys yng Nghymru y byddent fel arall yn bwrw ati i werthu’r adeilad.
Yn dilyn trafodaethau manwl gyda Gwasanaethau Eiddo’r Eglwys yng Nghymru, fodd bynnag, maent wedi gwneud y penderfyniad trist i beidio â chymryd prydles yr adeilad. Mae hyn yn golygu y bydd yr Eglwys yng Nghymru nawr yn ceisio gwerthu’r adeilad ar y farchnad agored.
Mae’r penderfyniad i beidio â phrydlesu’r adeilad wedi bod yn un anodd iawn, a wnaed ar ôl llawer o drafod. Fel y gwyddoch, nae’r Fenter wedi rhoi llawer iawn o waith i mewn i brosiect Hen Eglwys Silian dros y chwe blynedd diwethaf, gan eu bod yn awyddus iawn i achub yr adeilad a’i droi yn gyfleuster cymunedol y mae mawr ei angen ar y gymuned. Rydym mor werthfawrogol o’r holl gefnogaeth a gafwyd gan y gymuned yn ystod y cyfnod hwnnw ac maent am rannu eu rhesymau gyda chi dros beidio â chytuno i gymryd y brydles.
1. Cyfyngiadau ar ein cynlluniau bwriadedig
• Wrth feddwl yn ôl i’n hastudiaeth dichonoldeb (cyhoeddwyd, 2019) ac edrych ar y cynllun busnes (cyhoeddwyd 2022), dangosodd y ddau y byddai angen i ni redeg yr adeilad fel busnes a chynnwys elfen llety gwyliau er mwyn dod â digon o incwm i’w redeg a chynnal yr adeilad. Er mwyn gwneud hyn yn iawn, byddai angen i ni ymestyn y festri i gynnwys cegin, toiledau a chawod. Ymgorfforwyd hyn yng nghynlluniau pensaernïol y gwaith adnewyddu arfaethedig a baratowyd fel rhan o’r astudiaeth ddichonoldeb (ac a gyhoeddwyd yn yr adroddiad dichonoldeb a’r cynllun busnes dilynol). Roedd Gwasanaethau Eiddo Yr Eglwys yng Nghymru yn rhan o’r cynlluniau hyn o’r cychwyn cyntaf a hyd yn oed yn bresennol yn y digwyddiad ymgynghori (yng Nghlwb Rygbi Llanbedr Pont Steffan) lle cyflwynwyd y cynlluniau gan y pensaer. Fodd bynnag, ers trafod telerau’r brydles mae wedi dod yn amlwg y byddai’r brydles yn cynnwys yr adeilad yn unig. Rydym wedi cael gwybod bod y fynwent gyfan yn parhau i fod yn eiddo i’r esgobaeth. Byddai’n rhaid trafod unrhyw dir ychwanegol gyda’r esgobaeth ac ni fyddent fel arfer yn caniatáu datblygu unrhyw dir sy’n debygol o gynnwys claddedigaethau.
• Mae Gwasanaethau Eiddo yr Eglwys yng Nghymru wedi pwysleisio, gan y byddai’r brydles yn cynnwys yr eglwys yn unig, y byddai angen caniatâd ffurfiol gan yr Esgobaeth ar gyfer unrhyw ddefnydd o’r fynwent – gan gynnwys gwneud gwaith atgyweirio arferol, gosod seilwaith ar gyfer cyfleustodau a gwneud gwaith adeiladu. Byddai hyn ar ffurf cyfadran (Faculty), a gall cael gafael ar un fod yn broses hir a biwrocrataidd. Ymhellach, ni fyddai gan y gymuned unrhyw hawl i ddefnyddio’r fynwent, a byddai disgwyl yn bennaf oll i unrhyw weithgareddau a gynhelir o fewn yr eglwys fod yn gydnaws â sancteiddrwydd y fynwent.
2. Ein gallu fel cymuned
• Byddai telerau’r brydles yn ei gwneud yn ofynnol i ni ymgymryd â rhaglen atgyweirio y cytunwyd arni. Byddai angen i hwn gael ei baratoi gan bensaer a benodwyd gennym ni, a byddai’n rhaid i ni gytuno i wneud y gwaith atgyweirio o fewn amserlen benodol (tua 5 mlynedd). Amcangyfrifodd yr arolwg cyflwr adeiladau a gynhaliwyd yn 2018 gwerth£350,000 o atgyweiriadau. Hyd yn oed pe bai’r rhain yn cael eu cynnal i lefel fach iawn ac yn raddol, byddai’r costau’n sylweddol. Cyn i ni allu dechrau defnyddio’r adeilad hyd yn oed, byddai angen ailosod y llawr, byddai angen gosod dŵr rhedeg a thoiled, a byddai angen atgyweirio’r nenfwd. Byddem yn ddibynnol ar gyllid grant, ac mae’r tirwedd ariannu wedi dod yn fwy heriol fyth dros y blynyddoedd diweddaraf yma. Mae cyllidwyr bellach yn llai parod i ystyried ceisiadau am arian mawr ac mae llai o gyllid cyffredinol ar gael (sy’n golygu llawer o gystadleuaeth am y cronfeydd cyllid sy’n bodoli). Byddai dull graddol yn gofyn am baratoi ceisiadau am arian yn gyson a rheoli prosiectau a ariennir. Byddai hyn yn gofyn am lawer iawn o amser agwaith parhaus, heb lwyddiant gwarantedig.
• Ochr yn ochr â’r rhaglen atgyweirio, byddai’n rhaid i ni fod yn codi arian yn gyson dim ond i gadw ar ben costau rhedeg o ddydd i ddydd (e.e. trydan, yswiriant) a chynnal a chadw/atgyweirio arferol (e.e. y to yn colli teils to bob gaeaf, ac fel mae’r adeilad mewn cyflwr gwael ar y cyfan ac mae’n siŵr y bydd materion eraill heb eu rhagweld). Roedd y cynllun busnes yn amcangyfrif y byddai’r costau rhedeg tua £14,000 y flwyddyn. Mae hynny’n cyfateb i dros £1,100 y mis. Hyd yn oed pe gallem gadw costau i lawr i tua £6,000 y flwyddyn, byddai hynny’n dal i fod yn £500 y mis.
• Dim ond cymuned fechan ydym, gyda gallu ac adnoddau cyfyngedig iawn. Ni allwn yn realistig weld ein hunain yn gallu cynhyrchu’r incwm y byddai ei angen arnom flwyddyn ar ôl blwyddyn, boed hynny trwy roddion neu godi arian.
• Nid ydym yn credu bod gan y gymuned y gallu sydd ei angen, o ran amser neu arbenigedd, i gwblhau’r prosiect o fewn yr amserlen ofynnol. Mae popeth a gyflawnwyd hyd yma wedi gofyn am lawer iawn o amser ac ymdrech ac wedi bod yn gromlin ddysgu enfawr. Dechreuodd Menter Silian fel grŵp anffurfiol o gyn-eglwyswyr a oedd am achub yr adeilad ar gyfer y gymuned. Nid oedd gan yr un ohonom unrhyw brofiad blaenorol o ddatblygu cymunedol, rhedeg sefydliad di-elw, llunio ceisiadau am arian, cynnal astudiaethau dichonoldeb nac ysgrifennu cynlluniau busnes. Bryd hynny, amlygodd adborth anffurfiol nad oedd llawer o drigolion lleol yn teimlo’n rhan o gymuned gysylltiedig. Roedd y grŵp garddio yn ymgais i unioni hyn. Teimlwn ei fod wedi bod yn llwyddiant mawr, ac ynghyd â’r digwyddiadau a gynhaliwyd fel rhan o brosiect yr eglwys, mae wedi dod â’n cymuned ynghyd,mewn gwirionedd. Roeddem hefyd yn llwyddiannus wrth wneud cais am gyllid gan Cynnal y Cardi a’r Gronfa Treftadaeth Bensaernïol ar gyfer astudiaeth dichonoldeb, a alluogodd ni i ddod ag arbenigedd arbenigol i mewn i helpu gyda’r agweddau pensaernïol a chymunedol. Fel grŵp, gwnaethom lawer o waith i ymgysylltu â rhanddeiliaid gwahanol, a llawer iawn o ymchwil i arwyddocâd hanesyddol ac archeolegol yr adeilad, ac i’r potensial i ddenu ymwelwyr o’r ardal ehangach. Daethom â’r holl wybodaeth hon ynghyd i ddangos y byddai’r prosiect yn ymarferol ac fe wnaethom ysgrifennu’r adroddiad dichonoldeb ein hunain. Cyn i ni allu symud ymlaen ymhellach, roedd angen i ni sefydlu ein grŵp yn ffurfiol. Treuliodd Nikki, Eryl a Siw oriau lawer felly yn penderfynu ar y strwythur fyddai’n gweddu orau i’n cymuned ac yn datblygu Menter Silian fel Cymdeithas Budd Cymunedol. I helpu gyda hyn, gwnaethom gais llwyddiannus am gymorth mentora a hyfforddi, a gynhaliwyd ar ffurf sesiynau Zoom trwy gydol y cyfyngiadau symud. Roeddem hefyd yn ddigon ffodus i recriwtio Steve a Jill i’r tîm o gyfarwyddwyr, am eu harbenigedd ariannol a chyfathrebu digidol. Yna buom yn llwyddiannus mewn cais arall am gyllid i gyflogi ymgynghorydd i’n helpu gyda’r cynllun busnes. Roedd hyn hefyd yn gofyn am gryn dipyn o fewnbwn gennym ni fel cyfarwyddwyr ac arweiniodd at gynllun busnes trylwyr a manwl. Mae’r holl waith rydym wedi’i wneud hyd yma wedi amlygu cymhlethdod y prosiect a faint o ymrwymiad fyddai ei angen gan y gymuned yn y tymor hir. Fel cyfarwyddwyr, mae’r holl waith rydyn ni’n ei wneud i Fenter Silian yn wirfoddol ac mae’n rhaid ei ffitio o amgylch ein swyddi cyflogedig. Mae hon wedi bod yn her sylweddol erioed ac, o ystyried y byddai bwrw ymlaen â phrydles yn golygu bod angen cyflymu’r gwaith sydd ei angen ac (o ystyried yr holl rwystrau a amlinellwyd uchod) mai prin yw’r siawns o lwyddo, nid ydym yn teimlo y byddai. bod yn synhwyrol i fwrw ymlaen.
Ategodd y Cyng Eryl Evans:
“Mi fyddai hyn yn brosiect enfawr hyd yn oed petai pawb yn cyd- dynnu, ond mae’r telerau a gynigwyd gan yr Eglwys yng Nghymru yn gwneud hyn yn fwy anodd byth. Mae costau ynni a chostau byw yn bwrw’r gymuned yn galed ac mi fyddai cymryd y gyfrifoldeb o gynnal a chadw yr adeilad yma yn aruthrol i gymuned mor fach.
Teimlaf dristwch ein bod wedi colli ein cyfle olaf i gael man cynnes o fewn y pentre ond ymfalchiaf yn y ffaith fod y gefnogaeth wedi bod yn gadarn yn ystod yr ymgyrch hon. Gwell ceisio a methu na pheidio ceisio o gwbwl. Dolur llygad yw gweld y clo newydd ar ddrws yr hen Eglwys a mawr y gobeithiaf bod cynlluniau cadarn gan yr Eglwys yng Nghymru ar gyfer yr adeilad yma gan ei fod nawr allan o ddwylo y gymdogaeth leol.”
Mae Cymdeithas Budd Cymunedol Menter Silian yma i aros, ac mor ymroddedig ag erioed i weithio er lles tymor hir y gymuned. Maent yn drist iawn eu bod wedi gorfod gwneud y penderfyniad hwn, yn enwedig o ystyried yr holl amser ac egni a aberthwyd hyd yn hyn. Mae’n dorcalonnus meddwl y byddant yn colli’r adeilad, ond teimlir mai dyma’r penderfyniad cywir. Yn hytrach na pharhau i wario ynni ar brosiect sy’n debygol o fod yn faich enfawr i’r gymuned am flynyddoedd lawer i’r dyfodol, teimlir y byddai’n well cyfeirio egni at yr hyn y gellir ei wneud i’r pentref a’r ardal.